महिलावादीहरु, मलाई माफ गर्नुस !

 

 

पवित्रा घिमिरे (KALU)

For, ALTERNATIVE READING-  SETO-PATI

महिला भएर पनि यस्ता कुरा गर्ने ? केहीअघि एक पुरुष मित्रले मलाई भन्नुभयो । सन्दर्भ थियो, लेखक तथा राजनीतिज्ञ मोदनाथ प्रश्रितलाई एक महिलाले लगाएका संगीन आरोपहरु । मैले प्रश्रितका धेरै लेख र पुस्तकहरु पढेको थिएँ । उनका लेखहरुमा ‘नारीवादी चिन्तन’ पाउँथेँ । उनै लेखकमाथि त्यस्तो आरोप लाग्दा सजिलै पत्याउन सकिनँ ।

 

‘महिलाको मात्रै कुरा सुनेर निस्कर्षमा पुग्नु हुँदैन  भनेर मैले आफ्नो धारणा राख्दा ती पुरुष मित्र ममाथि खनिएका थिए । यो विषय अहिले यत्तिकै सेलाएको छ । तर, यसमाथि गम्भिर अनुसन्धान गरेर प्रश्रित दोषि भए उनी कारवाहीको भागेदार बन्नुपर्छ । महिलाको आरोप झुट्टा  ठहरिए उनी दण्डित बन्नुपर्छ भन्ने मेरो मान्यता अहिले पनि छ ।

अलि अघि नायिकाले आफूमाथि एक पुराना नायकले यौन दुव्र्यवहार गरेको आरोप लगाइन् । यो विषयले धेरै ठूलो रुप लिएको थियो र मुद्दा अहिले अदालतमा विचाराधिन छ । यो प्रकरणले चलचित्र क्षेत्र मात्र तातेन, महिलावादीहरुका लागि ‘हट एण्ड ह्यापेनिङ’ टपिक बन्यो । धेरैजसो नेपाली चलचित्रका नायिकाहहरुले आइ एम विथ यू भन्दै आफ्नो सन्जालको भित्ता भर्ने तथा मिडियामा महिला हिंसाका बारेमा ठुला–ठुला गफ दिए । अरुले पनि ‘उसको हिम्मतलाई मान्नैपर्छ’, ‘आइ स्यालुट हर’ भन्खै समर्थन जनाए ।

 

यता पुरुष कलाकार भने आफूले कुनै हिंसा नगरेको भन्दै प्रमाण देखाउन चुनौति दिइरहेका थिए । पछि उनी न्याय पाउँ भन्दै अदालतसम्म पुगे । अहिले यो प्रकरण सेलाएको छ । यसमा पनि मेरो धारणा यही छ कि, महिलाको मात्रै कुरालाई सत्प्रतिशत सत्य मानेर धारणा बनाउँदा कहिलेकाहीँ पुरुष अन्यायमा पर्न सक्छन् । सबै पुरुष उस्तै हुँदैनन् पनि ।

धेरै नायिकाहरु चलचित्र क्षेत्रमा महिलामाथि हिंसा हुने भए पनि आफ्नो करीयर बिग्रिने डरले  चुप बस्ने गरेको तर्क गर्छन् । मलाई यो तर्क निकै बिरोधाभासपूर्ण लाग्छ । करिअर ठूलो हो कि जीवन ? के करीयर बिग्रिन्छ भनेर हिंसा सहेर बस्न सकिन्छ त ? करिअर माथि उठाउने नाममा हेपिएर, दबिएर, हिंसा सहेर बस्नु चाहिँ ठिक हो त ? यही कमजोरी थाहा पाएर पुरुषले महिलालाई हेपेको हुन् कि ? यदी आफुमाथि कुनै पनि हिसाबले अन्याय भएको छ भने ठाउँको ठाउँ आवाज उठाउन किन सकिँदैन ? र कारवाइको माग किन गर्न सकिदैन ? अन्याय सहनु पनि एक किसिमको अपराध होइन र ?

 

अनि अर्को कुरा । किन महिलाको मुद्दा भए बिचरालाई फसाए भन्ने, अनि पुरुषको भए त्यो फटाहालाई कारबाही होस् भन्ने आम मनोवृत्ति पाइन्छ । यसरी अपराधलाई लैंगिक चश्माले हेरेपछि कसरी दुधको दुध पानीको पानी हुन्छ ? व्यक्ति जोसुकै होस्, जेसुकै होस् त्यसको सत्य–तथ्य पत्ता लगाएर    दोषिलाई कारबाइ किन गरिदैन ? विषयको गहिराईमा नगई ‘आइ एम विथ यू फलानो’ भन्दै स्टाटस लेख्नु ठीक हो ? घटनालाई राम्ररी नकेलाई सामाजिक सञ्जालमा पुरुषलाई सत्तोसराप लगाउँदैमा ‘महिलावादी’ बनिन्छ ? 

 

यो त एउटा उदाहरण मात्र हो । महिला हिंसासँग जोडिएका अरु पनि थुप्रै घटनालाई हामीले तटस्थ आँखाबाट सहीरुपमा पर्गेल्न सकेका छैनौं । शहरी क्षेत्रमा सुबिधा सम्पन्न परिवारमा जन्मे हुर्केका महिलाको त यस्तो अवस्था छ भने के होला त गरीबी र अशिक्षाको  भुमरीमा रुमलिएका महिलाको अवस्था ? किन महिलाहरुलाई सधैं बिचराको रुपमा लिइन्छ ? किन महिला र पुरुष दुबै मान्छे हुन भनेर हेरिदैन ? किन परिवर्तन हुँदैन त महिला र पुरुषलाई फरकरुपमा हेर्ने सोच ?

 

समय परिवर्तनसँगै महिलाको आर्थिक, सामाजिक तथा शैक्षिक स्तरमा धेरै परिवर्तन आएको छ । धेरै हदसम्म महिलाहरु बहिर निस्किन पाएका छन् । स्वतन्त्र भएका छन् । उच्च शिक्षा आर्जन गर्न सकेका छन् । तथ्यांक हेर्दा पनि नेपालमा महिला शसक्तिकरणका प्रयासहरु भैरहेको र उच्च ओहदामा महिलाको सहभागिता बढेको देखिन्छ । तर किन समस्याहरु ज्युँका त्यूँ छन् त ? झन्–झन् महिलाहरु पिडित भएको, दबिएको, हेपिएको कुराहरु किन आइरहेका छन् ?

 

केही महिना अगाडि नेपाली चलचित्रका नायिका तथा कलाकारले अन्तरवार्ता दिने क्रममा बोल्न नजान्दा, सामान्य ज्ञान सम्वन्धि प्रश्नको सही उत्तर दिन नसक्दा निकै ट्रोल भएका थिए । सामाजिक सन्जालमा तथानाम गालीगलौजको वर्षा नै भयो । त्यसपछि, अधिकांस नायिकाहरुले सम्वन्धित कलाकारलाई सहानुभुति प्रकट गर्दै महिलावादी भावना ब्यक्त गर्न थाले । सामाजिक सन्जालका भित्ताहरु भर्दै मास तताए र नारिबादका बहस गर्दै मिडिया पनि  तताए । कुरै नबुझी कोही–कसैलाई नानाभाती गालीगलोज गर्नु अपरिपक्कता, अशिक्षा, र दरिद्र मानसिकताका उपज हुन् । यसमा नारीबादको लिपपोत गर्नु र आइ एम विथ यू भनेर बजार ताताउनु चाहीँ खोक्रो आडम्बर मात्र हो ।

 

महिला समानताका कुराहरु धेरै उठ्ने गर्दछन् नेपालमा । धेरै एनजीओ, आइएनजीओ खुलेका छन् महिलाको उद्दार तथा हक–हितको संरक्षणको लागि । बिदेशीहरु आउछन् नेपालमा रिसर्च गर्न भनेर ।  नेपालको दुर्गम जिल्लामा पुग्छन् । डाटा संकलन गर्छन् । त्यही डाटा लिएर आफ्नो देश पुग्छन र नेपालमा यस्तो छ, त्यस्तो छ भनेर सुनाउछन् र यसैबाट पैसा कमाउछन् । मान्छेको समस्या मुद्रा कमाउने औजार बनेको छ । नेपालमा पनि धेरै संघ–संस्थाहरु खुलेका छन् विदेशीको लगानीमा । ठुला–ठुला पाँचतारे होटेलमा सेमिनार हुन्छन् महिलाको समस्याको बारेमा । तर दुःखलाग्दो कुरा के छ भने यी सब बहस, भाषाणमा मात्र सिमित हुन्छन् । महिलाको समस्याहरु भने ज्युको त्यूँ रहन्छन् ।

 

नेपालमा राष्ट्रपति महिला, सभामुख महिला, केही पदमा मन्त्री पनि महिला, सांसदमा थुप्रै महिला छन् । मात्र महिलाहरुलाई मौका दिएको छ भन्ने देखाउनको लागि त्यो गरिएको पाईन्छ । महिला राष्ट्रपती, मन्त्री,  सांसद जे भएता पनि बिकट ठाउँका महिलाहरु जहाँको त्यही छन् । उनिहरुको आवाज सधैं दबिएको  छ । अशिक्षा र गरीबीको भुमरीमा रूमलिएर बाँचिरहेका छन् । धर्मको नाममा अझै पनि दण्डित भएर कष्टकर जीवन बिताइरहेका छन् । आफ्नो हक अधिकारको बारेमा अनबिज्ञ छन् ।

 

नेपाली राजनीतिमा एउटा प्रवृत्ति छ । कुनै ठूलो ओहोदामा पुगेको राजनीतिज्ञको मृत्यु भयो भने   जबर्जस्ती उसको श्रीमतीलाई श्रीमानको पदमा राखिन्छ । त्यो ओहदालाई धान्ने क्षमता छ कि छैन भनेर हेरिँदैन । क्षमता र अनुभवविना कसैलाई कुर्सीमा राख्दैमा त्यसले महिला शशक्तिकरण हुन्छ त ? कुनै पनि उच्च ओहदामा महिलाको प्रतिनिधित्व हुनु धेरै राम्रो कुरा हो । तर त्यसका लागि पहिले उनको क्षमता विकास पो गर्नुपर्यो । त्यसपछि उनी आफैं लडेर, प्रतिस्पर्धा गरेर त्यो स्थान हासिल गर्न सक्छिन् । कुनै पिछ्डिएको तथा पीडित महिलालाई आरक्षण दिएर माथि लगिन्छ । यसबाट ती महिलाको लाईफ स्टाईलमा परिवर्तन आउँछ । उनले आफ्नो जिम्मेवारीमा न्याय गर्न सक्दिनन् । आरक्षणले महिलालाई कमजोर पार्ने त होइन, तर यथार्थताको धरातलमा उभिएर काम नगर्ने, नातावाद, कृपावाद जस्ता तत्वहरुले गर्दा जोलाई पायो त्यसलाई आरक्षण दिनाले उल्टै महिलाको क्षमतामाथि प्रश्नचिन्न उठ्छ ।

नेपालमा २०७४ सालमा भएको स्थानिय तहको चुनावमा धेरैजसो ठाउँमा महिलालाई उपमेयर तथा उपप्रमुखमा उठाइएको थियो । मेयर र उपमेयरमध्ये एकजना महिला उम्मेदवार हुनुपर्ने संवैधानिक प्रावधान छ । त्यसैले पार्टीहरुले महिलालाई उपमेयरमा उठाए । तर, अधिकांस उपमेयर महिलाहरु यो जिम्मेवारीको बोझ उठाउन सक्ने अवस्थामा थिएनन् । फलत उनीहरुले प्रभावकारीरुपमा आफ्नो कार्यसम्पादन गर्न सकिरहेका छैनन् । त्यसैले महिलालाई पद दिनुभन्दा पहिले उनीहरुको क्षमता विकास गर्नु महत्वपूर्ण छ ।  

 

कतिपय अवस्थामा महिलाहरु पुरुषबाट पीडित नभएर महिलाबाटै बढि पीडित हुन्छन् । घर–पारिवारका महिलाले आफैं नियम बनाएर यो गर्न हुन्छ त्यो गर्न हुँदैन भनेर बन्धनमा बाँध्छन् । अनि महिला स्वयम् त्यसलाई सहजरुपमा स्वीकार्छन् । बुझेपछी पुरुषप्रधान समाज भन्छन् । तर एउटा महिलाबाट महिला पीडित भइरहँदा पुरुषको कहाँ दोष छ ? कुनै महिला माथि पुग्दा अर्को महिलाले आरिस गर्नु, घरको काममा महिलाले महिलालाई दलाउनु, बन्धनमा बाधेर राख्नु, महिलाले महिलाको कुरा काट्नु यि सब व्यबहार पनि हिंसा नै होइन र ? कुनै महिलाको विवाह ढिलो भयो भने कुरा काट्ने महिला नै हुन्छन् । विवाहपछि यदि कुनै महिला आफ्नै जन्मघर बसिन् भने महिलाले नै बढि हेप्ने गर्छन् । बुहारी भएपछि यस्तो गर्नुपर्छ, त्यस्तो गर्नुपर्छ भनेर नियम लगाएर तल्लो स्तरको व्यबहार गर्ने महिला नै हुन्छन् । तर महिलाबाट महिला पीडित भएका समाचार भने कमै आउने गर्छन् ।

 

अपराधीलाई कडा कारबाही गरिनुपर्छ, महिला होस वा पुरुष । पैसा, पहुँच र शक्तीको आधारमा किन मुद्दालाई हेरफेर गर्नु अपराध हो । नारीबादको बकम्फुसे भाषण, गालीगलौज र यो गर्नुपर्छ त्यो गर्नुपर्छ भनेर बहस गर्नुको साटो यथार्थको धरातलमा उभिएर, समस्याको जड पत्ता लगाएर समस्याको समाधान गर्ने कि ? जबसम्म महिलाहरु घरदेखी सुरक्षित हुँदैनन्, आत्मनिर्भर हुँदैनन्, शिक्षित हुँदैनन्, आफ्नो निर्णय आफ्नै लिन सक्दैनन्, तबसम्म जे–जे नियम कानुन बनाए पनि महिलाको स्थिती यस्तै रहन्छ ।