रङ्कर्म चियाउँदा मनमा उब्जेका गँथासाेहरु

Click here- Naya Online

रङ्कर्म चियाउँदा मनमा उब्जेका गँथासाेहरु

नेचुरल्लीदीपक

    नेपाली रङ्गकर्मले बिस्तारै अाफ्नाे स्थान बनाइरहँदा हामीले यसकालागि याेगदान दिने सम्पूर्ण कर्मठ हातहरुलाई नमन गर्नै पर्छ । जे जति सफलता प्राप्त गरिएकाे छ, याे सुरुवात मात्र हाे । अझै धेरै यात्रा बाँकि नै छ ।

     हाम्राे देशकाे परिपेक्षमा कला र कलाकार अझै पनि पूर्ण सम्माननिय बन्न सकेका छैन । यसकाे एक कारण राष्ट्रकाे अार्थिक चरित्र त हाे नै साथ साथै कला र जीवनबिच हुनुपर्ने सामिप्याताकाे कमी पनि हाे । यसकाे जिम्मेवार कलाका हर्ताकर्ता अनि सामाजिक अनेकाै चरित्र पनि हाे । अझै धेरै कला परिवर्तन र विचारकै लागि हाे मान्नेहरु पनि छाैँ यहाँ । हुनसक्छ, तर कसैलाई पनि यही नै एक मात्र सत्य मान्नुपर्छ भन्ने अधिकार हुन्न । कसैले मनाेरञ्जनकाे रुपमा मात्र पनि लिन सक्छ याे उसकाे नैसर्गिक चाहना हाे । तसर्थ यहाँ कलाकारहरुले बढाे चलाखीसाथ मनाेरञ्जन दिँदा दिँदै विचारकाे प्रवाह गर्न सक्नुपर्छ  । यसाे गरेमा मात्र वास्तविक कलाकार हुनुकाे परिचय बन्नसक्छ । दर्शक, श्राेता र पाठक नभई कलाकारकाे अस्तित्त्व के त ? कलाकार पनि अाम मानिस हाे भनेर बुझाउन सके जन सर्मथन स्वत: मिल्छ । अझ रङ्कर्मलाई धेरैले अाफ्नाे दैनिक जीवनसँग जाेड्न नसकेकाे अवस्था छ त्यसैले अझै लामाे बाटाे बाँकि छ । तसर्थ भाषा, शैली, प्रयाेग, कथा अादि जीवनसँग सरलतम् रुपमा घुल्नसक्ने बनाउनु जरुरि छ ।

     यी केही कारणले लगानि भित्रिन सकेकाे छैन, अझ कलाले अरु व्यावसायमाजस्ताे धेरै र चाँडै कमाई गर्न सक्दैन । तापनि अाम मानिस, कलाकार र कलाकाे समायाेजन गर्न सके हामी चाँडै अाफ्नाे उद्देश्य प्राप्न गर्न सक्छाैँ । यसकाेलागि कलाकार समाजकाे अङ्ग हाे भन्ने बुझेर समाजप्रति उत्तरदायि हुनुपर्छ अनि अनुशासित पनि किनकि उनीहरु अघाेषित सुधारक हुन् । जब सम्मान र साथ मिल्छ तब कुनै पनि उद्देश्य सहज हुनजान्छ ।

      नाट्य क्षेत्रलाई अझै हामीले बुझाउन बाँकि छ साथै सम्मान र अार्थिक पक्षकाे सुधार गर्न अरु परिश्रम गर्नुपर्छ । यसकालागि उत्साह बाेकेर केही गर्न लागि परेका युवाहरुलाई हाैसला र मार्ग दर्शनकाे बराबर जरुरि छ । तसर्थ अध्ययन, अर्थिक पक्ष र कलाकर्ममा समान विकास गर्न सक्ने वातावरण वनाईदिन जरुरि छ जसकाे कारणले उनिहरुकाे वृद्धि विकास हाेस् । यश कर्ममा नाम र सम्मानकाे मात्र लाेभ नदेखाई अाईपर्न सक्ने अनेकाै चुनाैतिकाे बारेमा पनि यी युवाहरुलाई तैयार गर्नुपर्छ । हुन त यसमा क्रियाशिल संस्थाहरु अाफै अनेक अप्ठ्याहरुले घेरिएका छन् तापनि सकेकाे काम भने गर्नै पर्छ ताकि यी युवाहरु पलायन नहुन् किनकी सम्झाैतामा मात्र जिउन सकिन्न । र, एउटा कलाकार पलायन हुँदा  समग्र घाटा हाे, फेरि नयाँ कलाकार उत्पादन गर्न समय लाग्छ ।

  अन्य कलामा अाफ्नाे परिचय बनाईसकेका कति कलाकारहरुले पहिलाे र दाेस्राे पटक नाटक हेर्न अाएकाे खुलेअाम भनिएकाे सुनिन्छ । जबकी यस बिधामा सङ्गीत, नृत्य, चित्र,मार्सल अार्ट, अभिनय लगायत सबै कलालाई समाहित गर्न सकिन्छ । तथापि हामी कलाकार नै पछि परेका छाैँ नाटक हेर्न, बुझ्न र माया गर्न । अझ अाम दर्शक त छक्क पर्ने भैहाले ।

      यसमा लागेपछि कसैकसैले अाफ्नाे धरातल बिर्सने बानी लागेजस्ताे देखिन्छ । कुनै एक कलाकारले मलाई भनेकाे थियाे, "एक पटक पत्रिकामा अनुहार देखाउन पाए त ।" अाफ्नाे कर्मकाे पहिचान हाेस् भन्ने चाहना राख्नु नराम्राे हैन तर समय र परिश्रम नपुगि सपना मात्र देख्नुकाे कुनै अर्थ हुन्न ।

अर्काे पक्ष अध्ययनकाे कमि पनि हाे । अाैपचारिक र अनाैपचारिक दुबै अध्ययनकाे उत्तिकै महत्त्व रहन्छ यस कर्मकाेलागि तर अध्ययन जग अझै खँदिलाेगरि बस्न सकेकाे छैन । कला, सँस्कृति, धर्म, रिति, ईतिहास, साहित्य अादिकाे समूल अध्ययन नगरि एउटा कलाकार उम्दा बन्न सक्दैन तर यस क्षेत्रमा समर्पित भएर शिक्षा केही हाेइन भन्ने नराम्राे भ्रम पनि केही नव-कलाकारहरु रहेकाे देखिन्छ । जबकी शिक्षा र कलाकाे उचित समन्वयन हुन सकेमात्र एक कलाकार समृद्ध हुनसक्छ । यसैले त हामी 'माईम' सिक्न मरिहत्ते गर्छाैँ तर हाम्राे लाखे नाच कतै लुप्त छ । अनि खै देउडा, हुर्रा, पालाम, सेलाे र साकेला ?

     एक कलाकार मित्रले एक बजेसम्म साेम रसमा मज्जा लिएकाे गर्वसाथ सुनाए । मैले भनेँ, "बरु केही पृष्ठ पढ्नु नि तिम्राे क्षेत्रलाई सहयाेग पुग्ने विषयकाे बारेमा ।" उसले भन्याे की कलाकारकाेलागि नशा जरुरि छ, यसले निख्खारता ल्याउँछ । हैन कसले यस्ताे हरिप साेच हालिदियाे उसकाे दिमागमा? कला त साधना हाे? नशा बहाना अनि भित्रैबाट अानन्द प्राप्त गरेकाे मानिसले बाहिरी नशाकाे खाेज गर्दैन । बरु कलालाई नै नशा बनाइदिए राम्राे । अरु कसैले भनिदियाे कि ,"कलाकारले पहिला अाफूले अनुभव गर्छ अनि अभिनय गर्छ ।" एक हद सही हाेला तर के कलाकारले हत्या र बलात्कार पनि अनुभव गरेर देखाउनुपर्ने हाे ?(हुन त यी दुई विषयकाे कलासँग सम्बन्ध छैन र मिल्दैन पनि ।)  नशाले मानिसिकाे निर्णायक क्षमतालाई क्षीण बनाउँछ, याे सत्य हाे । हुन त यसलाई खानुसम्म धेरैले ठीकै हाे तर यसले अाफूलाई खानु हुन्न । वास्तवमा जानिजानि अाफ्नाे मानसिक क्षमतामाथि अनावश्यक शाेषण गर्नु बलात्कार गरे सरह हाे । बरु स्वअध्ययन, अनुसन्धान, खाेज, संवाद र विश्लेषण गरे कलालाई परिष्कृत र समाजसँग जाेड्न मद्दत गर्छ । हामीमा अझै अरुले सही अर्थमा अाैलाइदिएकाे गल्ति स्विकार गरेर अाफूलाई सुधार्ने संस्कार छैन बरु गलत प्रशंसा सुन्न लालायित हुन्छाैँ र अगाडि उचालेर पछाडिबाट खुट्टा तान्न तत्पर रहन्छाैँ । हामीले त एक-अर्काेकाे सहारा भएर सुन्दर पिरामिड बनाउनु पर्ने हाे ।

      अझ नाट्य क्षेत्रमा समर्पित नारिहरुलाई सस्ताे रुपमा लिने मानविय ढाेँगिहरु निकै छन् । जसरि हुन्छ अरुलाई शाेषण गर्न मरिहत्ते गर्ने तिनिहरु अतिरञ्जित कथा बुनेर अनेकाै प्रचारबाजि गरिरहन रुचाउँछन् । साथ दिनु त कता हाे कता भाेग्य वस्तु बनाउन लालायित उनीहरु अाफू असफल हुँदा अरुसँग नाम जाेडेर भए पनि अपमान गर्न पछि पर्दैनन् । हुन त पुरुषहरुलाई पनि सहज वातावरण छैन । समाज र परिवारकाेलागि अार्थिक उन्नति मात्र एक उत्कृष्ट सफलताकाे मापक बनेकाे हाम्राे समाजमा भर्खर जुर्मुराउँदै गरेकाे यस क्षेत्रले टिक्न निकै-निकै कसरत गर्नु परिरहेकाे छ । एक पटक नाटक र सङ्गितमा समर्पित साथीले नाट्य कर्ममा लागेकी बहिनी र उनकाे गुरुबिच गाेप्य समन्ध रहेकाे अरेकाे कुरा सुनायाे । मैले भने- "छ भने के भाे त उनिहरु दुबै परिपक्क्व छन्, तिमीलाई के खसखस फेरि अरेकाे कुरा?" यस्ताे छ समाज रुपान्तरण गर्नु पर्ने कलाकारकाे साेच । यदि त्याे कुरा साँचाे हाे भने कसैले पनि अरुकाे प्रभावमा परेर अाफूलाई सुम्पनु गलत हाे अझ प्रभाव गरेर फाइदा लिनु अति निन्दनिय कर्म । यदि काेही(महिला वा पुरुष) याैन शाेषणमा परेकाे भए चुप  नलागि बाेल्नु पर्छ नत्र शाेषकका हिम्मत अझ बढ्छ ।

      कला र समाजबिच निकै ठूलाे खाडल अझै रहेकाे । एकातिर हात र मुख जाेड्न हरेक दिन सङ्घर्ष गर्ने ठूलाे जमात छ अर्काेतिर विदेशि कलालाई मात्र उत्कृष्ट मान्ने जमात छ । यहीबिच केही समूह छ जाे अाफ्नाे माैलिक कलालाई संरक्षण र विकास गर्न संघर्ष गरिरहेकाे छन् । यही सहयाेगि मनहरुले गर्दा हाम्राे कला जीवित छ । तसर्थ यी दुई समूहबिच खाडल पुर्न कला अनुरागिहरु बेलैमा सचेत हुन जरुरि छ । दर्शक, श्राेता र पाठक नभइ कुनै लेखक कलाकार जीवित रहन सक्दैन अब हामीले उनिहरुकाे दैनि जीवनसँग नजिक रहेर भाषा, शैली, प्रस्तुति लगायत सम्पूर्ण अावश्यक अाधारहरुलाई समय सापेक्ष परिस्कृत गर्न जरुरि छ किनकी यहाँ अझै धेरै मानिस नाटकलाई मनाेरञ्जनकाे साधनकाे रुपमा मात्र बुझ्छन् जबकी हरेक कला जीवन अनुभूति गर्ने अद्भूत साधना हुनुपर्ने हाे ।

     अर्काे उठाउनै पर्ने विषय श्रम शाेषणकाे हाे अर्थात् एउटा नाटक पूर्ण निर्माण र प्रदर्शन गर्न थाेरैमा २ महिना लाग्छ । रिहर्सल गर्न त झन् कठिन काम हाे-सबै माया मारेर दिनभर यसैमा लागि परेर अध्यय समेत गर्नु पर्याे , तर काम सक्पश्चात् यी २ महिना चलाउन पुग्ने अर्थिक उपलब्धि पनि गर्न सक्दैनन् कलाकारहरु । बरु समय मिलाएर यी कलाकारहरुलाई पनि अार्थिक उन्नतिका अन्य काम लाग्न सहयाेग र प्राेत्साहन पाे गर्ने कि ? किनकी रहरले मात्र कलाकाे विकास हुन्न । साथै स्थापित संस्थाहरु पनि अाफ्नाे दुनाे साेझाउन मात्र लाग्नु भएन ।

      प्रविधिकाे विकाससँगै अवसर र चुनाैति दुबै थपिएकाेछ । तसर्थ हरेकले सहजरुपमा यसकाे बारेमा जान्न र बुझ्न सक्ने अनि सहभागी हुनसक्ने वातावरण तय गरेर हात-हातमा जसरि माेबाईल अनि ट्याबलेसँगै पुगेकाे भिडियाे अनि भर्चुल गेमलाई एक प्रकारले चुनाैति दिन ती यन्त्रहरुमा अाफूलाई सामेल गराउन जरुरि भैसकेकाे छ । नत्र हामी पछि छुट्नेछाैँ ।

     अन्त्यमा एक संस्था वा केही व्यक्ति सफल हुँदैमा वा नाम र अर्थिक उन्नति गर्दैमा याे क्षेत्रकाे सम्पूर्ण सफलता हाेइन बरु ती सफलतम् व्यक्ति र संस्थाहरुले अाफ्नाे स्वार्थभन्दामाथि उठेर समग्रमा अाफूपछिकाे पुस्ताकाेलागि के गरिहेछ अनि कतिकाे दिगाे प्रयास गर्दैछ भन्ने कुरा महत्त्वपूर्ण हुन्छ । किनकी कलाकालागि समर्पित सम्पूर्ण मेहेनति हातहरुले सफलता र उन्नतिकाे स्पर्श गर्न पाउनुपर्छ अनि मात्र यस क्षेत्रकाे साँचाे समृद्धि हुनेछ । र, अवश्य नै यस्ताे समृद्धिमा मात्र कलाका सम्पूर्ण क्षेत्रकाे संसार सदा सुन्दर रहनेछ ।।